Dr hab. inż. Agnieszka Starek prof. uczelni
Dr hab. Joanna Pawłat, prof. uczelni

Zimna plazma to nowa technologia, która przyciągnęła uwagę naukowców na całym świecie. Została ona pierwotnie opracowana m.in. w celu poprawy właściwości adhezyjnych polimerów oraz wprowadzenia unowocześnień w różnych dziedzinach elektroniki. W ostatnim dziesięcioleciu zimna plazma znajduje również zastosowanie jako narzędzie do nietermicznej obróbki produktów
spożywczych.

W przetwórstwie żywności najczęściej stosuje się tradycyjne procesy oparte na wydzielaniu energii, takie jak ogrzewanie. Generalnie znane są nam trzy stany materii, czyli ciała stałe, ciecze i gazy. Plazma zwana jest czwartym stanem skupienia. Jak jednak wyjaśnić to zjawisko? Gdy materiały pozyskują energię (np. przez ogrzewanie), zmieniają stan, od stałego (najniższej energii) do cieczy, a następnie do gazu. Temperatury topnienia i temperatury wrzenia materiałów są bardzo różne. Jednak w przypadku wszystkich materiałów przy każdym przejściu fazowym interakcje i struktury między cząsteczkami stają się luźniejsze i ostatecznie całkowicie się rozkładają. Gazy to zbiory cząsteczek (np. N2, O2, CO2) lub pojedynczych atomów (np. He, Ne, Ar). Przy jeszcze wyższych energiach struktury wewnątrzcząsteczkowe i wewnątrzatomowe rozpadają się, uwalniając wolne elektrony i jony. Plazmę można więc traktować jako zjonizowany gaz składający się z obojętnych cząsteczek, elektronów oraz jonów dodatnich i ujemnych.
Plazmy generowane w konwencjonalnych urządzeniach nie jonizują wszystkich atomów w gazie, nawet plazmy zwane termicznymi (thermal plasmas), spotykane np. w nowoczesnych konstrukcjach układów zapłonowych. Dzięki tym gorącym plazmom wszystkie składniki jonizowanego materiału stają się wyjątkowo reaktywne. W chłodniejszych, nietermicznych plazmach (nonthermal plasmas), takich jak te znajdujące się w neonach i ekranach plazmowych, niektóre cząstki powstałe w gazie substratowym stają się bardziej reaktywne niż inne. Z tego powodu skład chemiczny gazu zasilającego staje się czynnikiem determinującym typy reakcji, które mogą być zainicjowane w plazmie.
Energia potrzebna do jonizacji gazów do plazmy może pochodzić z różnych źródeł, takich jak ciepło, elektryczność, światło lasera, promieniowanie i wyjątkowo szybkie sprężanie. Jako chmura aktywnych cząstek plazma zachowuje przekazaną energię przez pewien czas. Gdy aktywne cząstki rekombinują ze sobą, energia jest uwalniana jako światło widzialne i promieniowanie UV w procesie rekombinacji. Bardziej interesujące dla przetwórców żywności są aktywne cząstki w fazie ciekłej, które mogą reagować z substratem produktów, uwalniając zgromadzoną energię (w postaci nowopowstałych reaktywnych form azotu i tlenu) w celu inaktywacji bakterii lub wirusów. Ile energii musi przekazać plazma, aby zredukować ilość patogenów lub całkowicie je wyeliminować zależy od jej składu chemicznego, gęstości i temperatury, a także od rodzaju obrabianego materiału.
Plazma termiczna, działająca w temperaturze setek lub tysięcy stopni powyżej temperatury otoczenia, z pewnością obniżałaby jakość produktów spożywczych. Dlatego w praktyce używana jest plazma nietermiczna, która ma wyraźnie nierównomierny/nierównowagowy rozkład energii (nonequilibrium plasma) między cząstkami składowymi. Elektrony poprzez zderzenia z cięższymi cząsteczkami, powodują ich wzbudzenie, dysocjację i jonizację zwiększając ich reaktywność [Niemira, 2012; Laroussi i Akan, 2007; Stryczewska i in., 2013; Kwiatkowski i in., 2016].
Istnieją trzy podstawowe mechanizmy, za pomocą których zimna plazma inaktywuje drobnoustroje. Pierwszym z nich jest chemiczna interakcja rodników, związków reaktywnych lub naładowanych cząstek z błonami komórkowymi. Drugi polega na uszkodzeniu błon i wewnętrznych elementów komórkowych przez promieniowanie UV. Wreszcie, nici DNA mogą zostać rozbite przez promieniowanie UV generowane podczas rekombinacji gatunków plazmy. Podczas gdy w przypadku danego produktu spożywczego jeden sposób działania może być bardziej znaczący niż inny, największa skuteczność dezaktywacji drobnoustrojów wynika z połączenia tych kilku mechanizmów [Pawłat i in., 2017; Niedźwiedź i in., 2019; Starek, 2019].
Jako technologia przetwarzania żywności zimna plazma jest na tyle nowa, że terminologia z nią związana wciąż się rozwija. Stosowane są terminy zimna plazma (cold plasma) [Noriega i in., 2011], chłodna plazma (cool plasma) [Tran i in., 2008], plazma niskotemperaturowa pod ciśnieniem atmosferycznym (low temperature atmospheric pressure plasma, APP [Starek i in., 2019], zimna plazma gazowa w atmosferze (cold atmospheric gas plasma, CAP) [Ragni i in., 2010] itp. W innych przypadkach plazmę opisano za pomocą technologii generatywnej, np. wyładowanie z barierą dielektryczną (dielectric barrier discharge, DBD) [Kwiatkowski i in., 2014; Pawłat i in., 2018], strumień plazmy (plasma jet) [Pawłat i in., 2017], jednolite wyładowanie jarzeniowe (uniform glow discharge plasma) [Gadri i in., 2000] czy wyładowanie łuku ślizgowego (gliding arc discharge, GAD) [Brisset i Pawlat, 2016; Pawłat i in., 2018]. W miarę postępu w tej dziedzinie zapewne terminologia, jak i metody eksperymentalne staną się bardziej znormalizowane.
Wytworzenie zimnej plazmy było do niedawna możliwe tylko przy niskich ciśnieniach i na bardzo małą skalę. W ostatnich latach opracowano jednak różne technologie zimnej plazmy, które działają w zakresie warunków środowiskowych odpowiednich do przetwarzania żywności. Szybko rozwijająca się gama technologii wykorzystywanych do generowania zimnej plazmy pozwala reaktorom działać przy ciśnieniu atmosferycznym lub przy pewnym stopniu próżni częściowej. Zjonizowanym gazem może być powietrze lub azot, a nawet metale szlachetne, takie jak hel czy argon. Energią napędową może być energia elektryczna, mikrofale lub lasery. Systemy plazmy z bezpośrednim chłodzeniem muszą być jednak zaprojektowane zgodnie z dokładnymi specyfikacjami, aby uniknąć skoncentrowanego przewodzenia elektrycznego przez obrabiane materiały. Przykładowo produkty pochodzenia zwierzęcego mogą ulec miejscowemu przegrzaniu, co spowoduje koagulację białek, a także zmiany w ich aromacie, teksturze i wyglądzie.
Jednak analizy przeprowadzone przez wielu naukowców dowodzą, że odpowiednio skonstruowany generator plazmy umożliwia poprawę jakości mięs i wyrobów z niego wyprodukowanych.
Podczas gdy Kim i in. [2013] schab wieprzowy poddali działaniu DBD z użyciem gazów wejściowych He i He+O2, zmniejszyli populację Escherichia coli o 0,26 i 0,50 log po 5 minutach i odpowiednio o 0,34 i 0,55 log po 10 minutach.
W innych badaniach Kim i in. [2011] obserwowali wpływ APP na inaktywację patogenów na boczku. Pokrojony produkt zaszczepili Listeria monocytogenes (KCTC 3596), Escherichia coli (KCTC 1682) i Salmonella Typhimurium (KCTC 1925). Próbki traktowali APP przy mocy wejściowej 75, 100 i 125 W przez 60 i 90 sekund. Do wytworzenia plazmy zastosowali dwa gazy: hel (10 l/min) lub mieszaninę helu i tlenu (odpowiednio 10 l/min i 10 mL/min). Gaz wejściowy, jakim był hel, zmniejszył liczbę zaszczepionych patogenów o jedyne 1–2 cykli logarytmicznych. Mieszanina gazowa spowodowała redukcję tych mikroorganizmów o około 2-3 cykle. Całkowita liczba bakterii tlenowych wykazała zmniejszenie dziesiętne wynoszące 1,89 i 4,58 po obróbce helem i mieszaniną (He+O2). Mikroskopowa obserwacja boczku po obróbce zimną plazmą nie wykazała żadnych znaczących zmian, z wyjątkiem tego, że wartość barwy L* na powierzchni boczku została zwiększona.
Jayasena i in. [2015] zbadali wpływ elastycznego cienkowarstwowego systemu plazmowego z barierowym dielektrycznym wyładowaniem (DBD) stosując szczelne opakowanie na inaktywację drobnoustrojów i cechy jakościowe świeżej wieprzowiny i wołowiny. Po 10-minutowej obróbce redukcja Listeria monocytogenes, Escherichia coli O157: H7 i Salmonella Typhimurium wyniosła odpowiednio 2,04, 2,54 i 2,68 log CFU/g w próbkach mięsa wieprzowego oraz 1,90, 2,57 i 2,58 log CFU/g w przypadku wołowiny. Analiza kolorymetryczna wykazała, że obróbka DBD nie wpłynęła istotnie na wartości barwy L* (jasność) próbek obu mięs, ale znacznie obniżyła wartość a* (zaczerwienienie) po 5- i 7,5-minutach działania plazmy. Ekspozycja tych produktów na plazmę istotnie wpłynęła na utlenianie lipidów dopiero po 10 minutach. Obróbka plazmowa nie wpłynęła na teksturę próbek. Wszystkie parametry sensoryczne mięs poddanych działaniu DBD i nietraktowanych (próbka kontrolna) były porównywalne, z wyjątkiem lekko zmienionego smaku.
Celem badania Song i in. [2009] była ocena skuteczności plazmy pod ciśnieniem atmosferycznym (APP), w stosunku do Listeria monocytogenes. Parametry procesu wynosiły: moc wejściowa 75, 100, 125 i 150 W i czas ekspozycji na plazmę 60, 90 i 120 s. Bakterie zaszczepione na powierzchni plastrów szynki uległy inaktywacji wskutek działania plazmy helowej przez 120 s o około 1,73 log CFU/g.
Wyniki analiz Lee i in. [2011] wskazują, że strumienie APP są skuteczne w inaktywacji Listeria monocytogenes na różnych gatunkach mięs, nawet podczas ich przechowywania. Aparat do generowania strumienia plazmy pod ciśnieniem atmosferycznym (APP) zastosowano do badania inaktywacji tej bakterii na powierzchni płytek agarowych i plastrów gotowanej piersi z kurczaka i szynki. Gazy He, N2 (oba 7 l/min) i ich mieszaniny z O2 (0,07 l/min) zastosowano do wytworzenia strumieni plazmy. Po traktowaniu przez 2 minuty strumieniami APP He, He+O2, N2 lub N2+O2, liczbę Listeria monocytogenes na płytkach agarowych zmniejszono odpowiednio o 0,87, 4,19, 4,26 i 7,59 jednostek logarytmicznych. Podobne zabiegi przeprowadzone na zaszczepionej piersi kurczaka i szynce zmniejszyły ich ilość odpowiednio o 1,37 do 4,73 i 1,94 do 6,52 jednostek logarytmicznych. Najbardziej skutecznym gazem w eliminacji patogenu okazała się mieszanina N2+O2. Większość strumieni APP zmniejszała liczbę bakterii tlenowych na powierzchniach mięsa do <102 CFU/g, a liczby pozostawały poniżej tego poziomu wykrywalności po przechowywaniu w 10°C przez 7 dni.
Badania Dirks i in. [2012] dowodzą, że nietermiczna plazma z barierą dielektryczną może ograniczyć ilość patogenów przenoszonych przez żywność. Próbki bezkostnej piersi kurczaka i uda kurczaka ze skórą, naukowcy zaszczepili dwiema bakteriami. Wyniki badań, jakie uzyskali wskazują, iż poziomy inokulum wynoszące 102, 103 i 104 CFU Salmonella enterica po 3-minutowej obróbce plazmą zostały zredukowane odpowiednio o 1,85, 2,61 i 2,54 log (na piersi z kurczaka) i o 1,25, 1,08 i 1,31 log (na skórze kurczaka). Natomiast poziomy inokulum wynoszące 102, 103 i 104 CFU Campylobacter jejuni po tym samym czasie ekspozycji na plazmę spowodowały maksymalne poziomy redukcji wynoszące 1,65, 2,45 i 2,45 log, w przypadku piersi kurczaka i 1,42, 1,87 i 3,11 log na jego skórze.
Kolejnym dowodem na skuteczność niskotemperaturowej plazmy są badania Noriega i in. [2011], które dowodzą, że obróbka tą metodą ma duży wpływ na topografię powierzchni materiału. Obrazy skaningowej mikroskopii elektronowej (SEM) mięśnia kurczaka i skóry ujawniły cechy powierzchniowe, w których bakterie mogłyby być skutecznie chronione przed substancjami chemicznymi wytwarzanymi w plazmie gazowej.
Większą redukcję (powyżej 3 log) bakterii Listeria innocua uzyskano w przypadku powierzchni mięsa niż skóry kurzej (1 log) poddanej działaniu plazmie helowo-tlenowej przez 8 minut.
Plazma pod ciśnieniem atmosferycznym może ułatwić inaktywację mikrobiologiczną przy jednoczesnym utrzymaniu jakości produktu dzięki pracy w niskiej temperaturze. Celem badań Fröhlinga i in. [2012] było określenie wpływu obróbki tym sposobem na jakość i bezpieczeństwo mikrobiologiczne mięśnia musculus longissimus dors (MLD). Plazmę gdzie gazem procesowym było powietrze (2,45 GHz, 1,2 kW), zastosowano do utrwalenia świeżego mięsa MLD z czasem ekspozycji 2 × 2,5 lub 5 × 2 minuty. Po obróbce tą techniką ilość bakterii tlenowych w produkcie wynosiła między 102 a 103 CFU/g (podczas 20 dni przechowywania w 5°C). Pomiary barwy wykazały wzrost wartości a* i zmniejszenie wartości b* mięsa wieprzowego po obróbce plazmą w porównaniu do próbek niepoddanych jej działaniu.
Wyniki Bauer i in. [2017] wskazują, że zimna plazma atmosferyczna (ACP) może również zmniejszyć liczbę drobnoustrojów, takich jak Staphylococcus aureus, Listeria monocytogenes, Escherichia coli w wołowinie zapakowanej próżniowo. Niskotemperaturowe działanie plazmy nie wpłynęło na kolor (L*, a*, b*), peroksydację lipidów oraz denaturację sarkoplazmatyczną białka mięsa. Dodatkowo wartości barwy zmierzone po 3 dniach przechowywania były zgodne ze standardami akceptowalności konsumenckiej.
Badania Benecke i in. [2016] koncentrują się na zastosowaniu technologii zimnej plazmy atmosferycznej (ACP) w celu zmniejszenia ilości mikroorganizmów w plasterkach kiełbasy typu mortadela. Niskie temperatury pracy w połączeniu z krótkimi czasami obróbki (0, 30, 60, 120 sekund) pod ciśnieniem atmosferycznym wykazały różne skutki inaktywacji Salmonella entericaserovar Typhimurium (S.T.), Escherichia coli (E.c.) i Listeria monocytogenes (L.m.). Testy in vitro na płytkach agarowych wykazały znaczące zmniejszenie bakterii L.m. średnio o 4,54±0,54 log10, dzięki ekspozycji na plazmę przez 180 sekund. Przeciwnie, skuteczność ACP w inaktywacji drobnoustrojów na mortadeli była ograniczona. Maksymalna inaktywacja dla S.T. wynosiła 0,3 log10, podczas gdy liczba bakterii L.m. i E.c. pozostały niezmienione. Zarówno próbki traktowane ACP, jak i nietraktowane przechowywano przez 1, 7, 14 i 21 dni. Analizę mikrobiologiczną przeprowadzono dla wszystkich okresów przechowywania. Po obróbce plazmą przez 120 sekund i przechowywaniu przez 21 dni ilość L.m., E.c. były znacznie niższe w porównaniu do 30-sekundowej obróbki (odpowiednio 6,58±0,22 do 6,25±0,19 lg CFU/g i 5,63 ±0,41 do 5 ± 0,53 lg CFU/g).
W łańcuchu produkcji żywności bezpieczeństwo mięsa i wyrobów mięsnych pozostaje głównym wyzwaniem dla producentów. Konieczne są skuteczne strategie w celu zmniejszenia ryzyka bezpieczeństwa mikrobiologicznego tych produktów w połączeniu z wydłużeniem ich okresu przydatności do spożycia. Ważne jest również, aby uzyskać znaczną redukcję niepożądanych mikroorganizmów bez wpływu na jakość żywności. Wyniki badań przedstawione w tym artykule wyraźnie wskazują, że zimna plazma jest skuteczna w inaktywacji wielu patogenów, jednak konieczne są dalsze badania w celu wyjaśnienia, chociażby zmian barwy czy tekstury wyrobów mięsnych.
Warto pokreślić, że niskotemperaturowa, niskociśnieniowa plazma stanowi mniejsze zagrożenie oraz jest bardziej opłacalna pod względem czasu i kosztów niż inne powszechnie stosowane techniki sterylizacji nietermicznej, takie jak promieniowanie jonizujące i promieniowanie UV. Dzięki szybkim postępom w nauce, technologie plazmowe mogą być stosowane w najbliższej przyszłości w celu zastąpienia konwencjonalnych metod utrwalania w przemyśle mięsnym. Eliminacja zanieczyszczenia mikrobiologicznego mięsa i produktów mięsnych ma ogromne znaczenie dla bezpieczeństwa konsumentów.

Literatura

Bauer, A., Ni, Y., Bauer, S., Paulsen, P., Modic, M., Walsh, J. L., & Smulders, F. J. M. (2017). The effects of atmospheric pressure cold plasma treatment on microbiological, physical-chemical and sensory characteristics of vacuum packaged beef loin. Meat science, 128, 77-87.
Benecke, P., Ahlfeld, B., Boulaaba, A., Zimmermann, J. L., & Klein, G. (2016). Effect of atmospheric cold plasma (ACP) on Escherichia coli, Listeria monocytogenes and Salmonella enterica serovar Typhimurium on ready-to-eat mortadella-type sausage. In Proceedings of the 62th International Congress of Meat Science and Technology, Bangkok, Thailand (No. 06-09).
Brisset, J. L., & Pawlat, J. (2016). Chemical effects of air plasma species on aqueous solutes in direct and delayed exposure modes: discharge, post-discharge and plasma activated water. Plasma Chemistry and Plasma Processing, 36(2), 355-381.
Dirks, B. P., Dobrynin, D., Fridman, G., Mukhin, Y., Fridman, A., & Quinlan, J. J. (2012). Treatment of raw poultry with nonthermal dielectric barrier discharge plasma to reduce Campylobacter jejuni and Salmonella enterica. Journal of food protection, 75(1), 22-28.
Fröhling, A., Durek, J., Schnabel, U., Ehlbeck, J., Bolling, J., & Schlüter, O. (2012). Indirect plasma treatment of fresh pork: Decontamination efficiency and effects on quality attributes. Innovative Food Science & Emerging Technologies, 16, 381-390.
Gadri, R. B., Roth, J. R., Montie, T. C., Kelly-Wintenberg, K., Tsai, P. P. Y., Helfritch, D. J., … & Team, U. P. S. (2000). Sterilization and plasma processing of room temperature surfaces with a one atmosphere uniform glow discharge plasma (OAUGDP). Surface and Coatings Technology, 131(1-3), 528-541.
Jayasena, D. D., Kim, H. J., Yong, H. I., Park, S., Kim, K., Choe, W., & Jo, C. (2015). Flexible thin-layer dielectric barrier discharge plasma treatment of pork butt and beef loin: Effects on pathogen inactivation and meat-quality attributes. Food microbiology, 46, 51-57.
Kim, B., Yun, H., Jung, S., Jung, Y., Jung, H., Choe, W., & Jo, C. (2011). Effect of atmospheric pressure plasma on inactivation of pathogens inoculated onto bacon using two different gas compositions. Food microbiology, 28(1), 9-13.
Kim, H. J., Yong, H. I., Park, S., Choe, W., & Jo, C. (2013). Effects of dielectric barrier discharge plasma on pathogen inactivation and the physicochemical and sensory characteristics of pork loin. Current Applied Physics, 13(7), 1420-1425.
Kwiatkowski, M., Terebun, P., Krupski, P., Diatczyk, J., & Pawłat, J. (2016). Analiza kąta zwilżania materiałów polistyrenowych poddanych obróbce plazmą nietermiczną wytwarzaną w reaktorze typu dysza z wyładowaniem barierowym. Przegląd elektrotechniczny, 92, 131-133.
Kwiatkowski, M., Terebun, P., Krupski, P., Samoń, R., Diatczyk, J., Pawłat, J., & Stryczewska, H. (2014). Właściwości i zastosowania reaktorów plazmowych typu dysza plazmowa. Informatyka, Automatyka, Pomiary w Gospodarce i Ochronie Środowiska.
Laroussi, M., & Akan, T. (2007). Arcfree atmospheric pressure cold plasma jets: a review. Plasma Processes and Polymers, 4(9), 777-788.
Lee, H. J., Jung, H., Choe, W., Ham, J. S., Lee, J. H., & Jo, C. (2011). Inactivation of Listeria monocytogenes on agar and processed meat surfaces by atmospheric pressure plasma jets. Food microbiology, 28(8), 1468-1471.
Niedźwiedź, I., Waśko, A., Pawłat, J., & Polak-Berecka, M. (2019). The state of research on antimicrobial activity of cold plasma. Polish journal of microbiology, 68(2), 153-164.
Niemira, B. A. (2012). Cold plasma decontamination of foods. Annual review of food science and technology, 3, 125-142.
Noriega, E., Shama, G., Laca, A., Díaz, M., & Kong, M. G. (2011). Cold atmospheric gas plasma disinfection of chicken meat and chicken skin contaminated with Listeria innocua. Food microbiology, 28(7), 1293-1300.
Pawlat, J., Starek, A., Sujak, A., Kwiatkowski, M., Terebun, P., & Budzeń, M. (2018). Effects of atmospheric pressure plasma generated in GlidArc reactor on Lavatera thuringiaca L. seeds’ germination. Plasma Processes and Polymers, 15(2), 1700064.
Pawlat, J., Terebun, P., Kwiatkowski, M., Starek, A., Kiczorowski, P., Andrejko, D., & Kopacki, M. (2017, December). Effects of Helium-Air RF plasma jet on onion seeds’ germination. In 2017 International Conference on Electromagnetic Devices and Processes in Environment Protection with Seminar Applications of Superconductors (ELMECO & AoS) (pp. 1-4). IEEE.
Pawłat, J., Kwiatkowski, M., Terebun, P., Chudzik, B., & Gagoś, M. (2017, December). Candida albicans inactivation with DBD He/O 2 plasma jet. In 2017 International Conference on Electromagnetic Devices and Processes in Environment Protection with Seminar Applications of Superconductors (ELMECO & AoS) (pp. 1-4). IEEE.
Pawłat, J., Starek, A., Sujak, A., Terebun, P., Kwiatkowski, M., Budzeń, M., & Andrejko, D. (2018). Effects of atmospheric pressure plasma jet operating with DBD on Lavatera thuringiaca L. seeds’ germination. PloS one, 13(4).
Ragni, L., Berardinelli, A., Vannini, L., Montanari, C., Sirri, F., Guerzoni, M. E., & Guarnieri, A. (2010). Non-thermal atmospheric gas plasma device for surface decontamination of shell eggs. Journal of Food Engineering, 100(1), 125-132.
Song, H. P., Kim, B., Choe, J. H., Jung, S., Moon, S. Y., Choe, W., & Jo, C. (2009). Evaluation of atmospheric pressure plasma to improve the safety of sliced cheese and ham inoculated by 3-strain cocktail Listeria monocytogenes. Food Microbiology, 26(4),
432-436.
Starek A. (2019). Skuteczność innowacyjnych technik obróbki soków warzywnych. Polskie Towarzystwo Inżynierii Rolniczej, Kraków, 978-83-64377-30-3.
Starek, A., Pawłat, J., Chudzik, B., Kwiatkowski, M., Terebun, P., Sagan, A., & Andrejko, D. (2019). Evaluation of selected microbial and physicochemical parameters of fresh tomato juice after cold atmospheric pressure plasma treatment during refrigerated storage. Scientific reports, 9(1), 1-11.
Stryczewska, H. D., Jakubowski, T., Kalisiak, S., Giżewski, T., & Pawłat, J. (2013). Power systems of plasma reactors for non-thermal plasma generation. Journal of Advanced Oxidation Technologies, 16(1), 52-62.
Tran, N., Amidi, M., & Sanguansri, P. (2008). Cool plasma for large scale chemical-free microbial inactivation of surfaces.