Dr hab. inż. Agnieszka Starek-Wójcicka, prof. uczelni
Dr hab. Joanna Pawłat, prof. uczelni

Pandemia COVID-19 wpłynęła wielowymiarowo na rynek mięsa i produktów mięsnych. Przemysł mięsny należy bowiem do tych sektorów gospodarki, w których przestrzeganie wszelkich zasad podczas produkcji i dystrybucji jest szczególnie ważne. Niestety produkty pochodzenia zwierzęcego szybko ulegają zepsuciu, a efekty wywołane aktywnością drobnoustrojów (bakterii, drożdży i grzybów pleśniowych) są bardzo zróżnicowane. Objawem ich rozwoju są przede wszystkim zmiany właściwości fizykochemicznych czy cech sensorycznych, jednak wiele z nich rozwija się w żywności bez widocznych oznak zepsucia.

Mięso drobiowe (kurczak, indyk) jest często zanieczyszczane bakteriami (głównie jelitowymi) już w rzeźni. Bakterie z rodzaju Campylobacter znajdują się na powierzchni jeszcze żywych ptaków oraz w ich przewodach pokarmowych i mogą być rozprowadzone na całą tuszkę. Badania Alter i in. [2005] oraz Selwet i in. [2016] potwierdzają, iż najsilniej skażone bakteriami Campylobacter jejuni i Campylobacter coli są pozostałości po rozbiorze tuszek. Takie produkty przechowywane w lodówce w temperaturze +4°C już po 6-7 dniach zaczynają szybko się psuć. Pierwsze zmiany występują w wilgotnych miejscach, pod skrzydłem, pomiędzy brzuchem a udem oraz wewnątrz tuszki. Psujące się mięso zmienia wygląd (robi się szaro-żółte), konsystencję, pachnie amoniakiem.
Na powierzchni surowca mięsnego dominującą mikroflorą mogą być również bakterie należące do rodzaju Pseudomonas spp. Ich obecność powoduje niekorzystne zmiany w żywności, przez co skraca jej czas przydatności do spożycia. Kolejnym przykładem mikroflory zanieczyszczającej mięso (w szczególności wołowiny i baraniny) są bakterie z rodzaju Clostridium spp. Na pogorszenie jakości mięsa wpływają także bakterie Escherichia coli, których źródłem mogą być potrawy mięsne przygotowane w niewłaściwych warunkach termicznych, surowce mięsne, w szczególności baranina i wołowina [Hać-Szymańczuk, 2012; Pałkowska, 2013].
Pamiętajmy, że zjedzenie psującego się mięsa czy wyrobów mięsnych wiąże się z poważnymi zatruciami pokarmowymi. Jak więc uchronić żywność przed skażeniem mikrobiologicznym?
Istnieje wiele metod prowadzących do wyeliminowania tych zagrożeń. Niektóre z nich opierają się na obróbce cieplnej, która niestety ma niekorzystny wpływ na właściwości odżywcze, sensoryczne i funkcjonalne produktów.
W ostatnich latach zostały opracowane i zbadane inne metody utrwalania surowców, takie jak wysokie ciśnienie hydrostatyczne, pulsujące pole elektryczne, promieniowanie jonizujące i ultradźwięki dużej mocy. Procesy te pozwalają zachować lepszą jakość żywności niż metody konwencjonalne, wymagają jednak specjalistycznego sprzętu i wyszkolonego personelu. Dodatkowo nie wszystkie z nich prowadzą do eliminacji mikroorganizmów. Na przykład skuteczność obróbki PEF udowodniona została w przypadku wegetatywnych form drobnoustrojów, niestety w odniesieniu do przetrwalników metoda nie jest efektywna. Z kolei istotnym ograniczeniem zastosowania ultradźwięków w przetwórstwie żywności jest problem związany z wytwarzaniem ciepła podczas ich aplikacji, co może prowadzić do przemian fizycznych, chemicznych i biochemicznych, zachodzących w surowcach [Hać-Szymańczuk i Mroczek, 2006; Alarcon-Rojo i in., 2018; Singh i in., 2020].
Plazma nietermiczna to nowa technika przetwarzania żywności. Generalnie można powiedzieć, że plazma to zjonizowany gaz posiadający zdolność do przewodzenia ładunków elektrycznych. Plazma może być generowana przez wyładowanie elektryczne. Wyładowania elektryczne w ciśnieniu atmosferycznym i niska temperatura czynią ten proces praktycznym, niedrogim i odpowiednim do dekontaminacji produktów [Pawłat, 2013; Starek i in., 2018; Rudy i in., 2020]. Zacznijmy jednak od początku. Plazma to zjonizowany gaz, który składa się z wielu różnych rodzajów, takich jak elektrony, jony dodatnie i ujemne, wolne rodniki, atomy gazu, cząsteczki w stanie podstawowym lub wzbudzonym oraz kwanty promieniowania elektromagnetycznego (fotony). Uważa się, że jest to czwarty stan skupienia materii. Można go wygenerować w dużym zakresie temperatur i ciśnień dzięki transferowi energii do medium gazowego. Ta energia może być mechaniczna, termiczna, jądrowa lub niesiona przez prąd elektryczny. Odpowiednio wysoka energia pozwala na wzbudzenie, dysocjację, rekombinację i jonizację cząstek gazu na zbiór jonów, elektronów, rodników i cząstek obojętnych. W zależności od rodzaju i ilości energii przekazywanej do plazmy i gęstości temperatury elektronów ulegają zmianie. Są różne systemy klasyfikacji plazmy. W przypadku kryterium temperaturowego można generalnie podzielić plazmę na wysokotemperaturową i niskotemperaturową (tab. 1). Określenie „plazma wysokotemperaturowa” oznacza, że elektrony, jony i związki obojętne są w stanie równowagi termicznej. W przypadku plazmy niskotemperaturowej granice podziału są dość płynne. Badacze wyróżniają plazmę termiczną, zwaną również lokalną plazmą termodynamiczną równowagi (LTE) i plazmę nietermiczną (NTP), zwaną także nielokalną plazmą równowagową termodynamiczną (nie LTE). Równowaga lub prawie równość między elektronami, jonami i cząstkami obojętnymi jest główną cechą plazmy termicznej (TP). Często stosowanymi urządzeniami wytwarzającymi plazmę termiczną są palniki plazmowe i urządzenia mikrofalowe. Podczas generowania zimnej plazmy
większość sprzężonej energii elektrycznej jest przekazywana elektronom, zamiast ogrzewać cały strumień gazu, dzięki czemu temperatura ciężkich cząstek pozostaje zbliżona do temperatury pokojowej, co sprawia, że nadaje się do stosowania w procesach, w których wysoka temperatura nie jest pożądana.
Plazma z wyładowaniem jarzeniowym o niskim ciśnieniu cieszy się dużym zainteresowaniem w przemyśle mikroelektronicznym, ale sprzęt próżniowy ogranicza jej szersze zastosowanie. Dlatego jednym z ostatnich wyzwań było opracowanie nowych źródeł plazmy, które mogą działać przy ciśnieniu atmosferycznym bliskim 1. Źródła zasilania plazmy pod ciśnieniem atmosferycznym mogą działać w oparciu o technikę falową o różnej częstotliwości. Do zasilania reaktorów stosuje się prąd przemienny (AC) lub prąd stały (DC), często stosuje się zasilacze impulsowe. Obecnie stosowane urządzenia plazmowe wykorzystują m.in. wyładowania koronowe, wyładowania mikro katod wnękowych, wyładowania łuku ślizgowego, wyładowania z barierą dielektryczną (DBD).
Wśród wszystkich wymienionych rozwiązań bazujących na reaktorach z wyładowaniem powierzchniowym i barierze dielektrycznej oraz dyszach plazmowych o różnej konstrukcji (APPJ) coraz częstsze są aplikacje w celu poprawy jakości mięsa i produktów mięsnych. Obróbka plazmą może skutecznie inaktywować szeroki zakres mikroorganizmów, w tym zarodniki i wirusy. Wpływ plazmy na różne mikroorganizmy może być selektywny, co oznacza, że plazma może uszkadzać jedynie wybrane mikroorganizmy chorobotwórcze bez uszkadzania żywiciela lub może aktywować różne szlaki metaboliczne w różnych organizmach.
Reaktywne cząstki w plazmie wywołują efekt utleniania zewnętrznej powierzchni komórek drobnoustrojów. Szczególnie reaktywne są pochodne tlenu lub azotu: O2•−, 1O2, O3, •OH, NO•, i NO2•, przy czym najbardziej letalne działanie wykazuje tlen atomowy i rodnik hydroksylowy. Najprawdopodobniej molekuły te prowadzą do zmian natury oksydacyjnej w lipidach i proteinach plazmolemmy. W związku z tym intensywne bombardowanie komórki bardzo reaktywnymi składnikami plazmy prowadzi do poważnych, niedających się szybko naprawić uszkodzeń błony komórkowej i w konsekwencji do jej przerwania. Oprócz reaktywnych form tlenu i azotu (RONS) promieniowanie UV potrafi zmodyfikować DNA mikroorganizmów i w rezultacie zakłócić replikację komórek.
Udział każdego z wyżej wymienionych mechanizmów w inaktywacji mikroorganizmów zależy zarówno od rodzaju plazmy, jak i rodzaju mikroorganizmów. Pierwsza zagadnienie dotyczy samego urządzenia (geometrii reaktora), parametrów zasilania, ciśnienia gazu, składu gazu, stanu i rodzaju obrabianej próbki. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę czy inaktywowane są bakterie Gram-dodatnie, Gram-ujemne, czy też zarodniki itd. Przykładowo Weltmann i in. [2012] uważają, iż bakterie Gram-dodatnie są bardziej odporne na działanie plazmy niż bakterie Gram-ujemne ze względu na różnice w budowie ścian komórkowych. Zatem dłuższy czas obróbki może być konieczny do uszkodzenia zewnętrznej błony komórkowej bakterii Gram-dodatnich i spowodowania lizy komórek [Afshari i Hosseini, 2014; Dasan i in., 2017; Pawłat i in., 2017; Pawłat i in., 2018; Gorbunova, 2019].
Aktywność przeciwdrobnoustrojową zimnej plazmy helowo-tlenowej stwierdzili Noriega i in. [2011] w stosunku do skóry i mięsa drobiu. Wykazali, że większa redukcja bakterii Listeria innocua nastąpiła w przypadku powierzchni mięsa niż skóry kurzej, co wynika z ich odmiennej tekstury. Struktura skóry jest bowiem dużo bardziej nieregularna niż struktura wypreparowanej tkanki mięśniowej, dodatkowo posiada ona drobne zagłębienia, które dają bakteriom skuteczną ochronę przed działaniem czynników zewnętrznych.
Lee i in. [2011] udowodnili, że po traktowaniu strumieniami APP plastrów piersi kurczaka, liczba Listeria monocytogenes zmniejszyła się (po 2 minutach) z 1,37 do 4,73 jednostek logarytmicznych. Najwyższą skuteczność w eliminacji tych bakterii uzyskano po zastosowaniu mieszanki gazu wejściowego azotu i tlenu.
Z kolei, skuteczność plazmy generowanej w reaktorze działającym w powietrzu przeciwko Campylobacter spp. zaszczepionej na udach i piersiach z kurczaka została potwierdzona przez Dirks i in. [2012].
Celem badania Zhuang i in. [2019] było przeanalizowanie wpływu zimnej plazmy (CP) generowanej w wyładowaniu elektrycznym, gdzie barierę dielektryczną (DBD) stanowi opakowanie na jakość mikrobiologiczną i bezpieczeństwo mięsa z piersi kurczaka. Niezaszczepione próbki mięsa i próbki mięsa zaszczepione Campylobacter i Salmonella umieszczono w polimerowych tacach z powietrzem. Zapakowane próbki poddano działaniu CP przy 70 kV przez różne czasy (0, 60, 180 lub 300 sekund) i przechowywano w 4°C przez 5 dni. Liczbę drobnoustrojów (psychrofilnych, Campylobacter, Salmonella) mierzono przed traktowaniem CP i po 5 dniach przechowywania po obróbce. Wzrost bakterii psychofilnych został zahamowany, a oba patogeny przenoszone przez żywność zostały zredukowane o ponad 90% w przypadku działania CP, niezależnie od czasu obróbki. Nie zaobserwowano różnic w liczbie patogennych bakterii między trzema czasami traktowania, jednak wydłużenie czasu obróbki powyżej 60 sekund spowodowało dodatkowe zahamowanie wzrostu drobnoustrojów psychrofilnych.
Co ciekawe, w innych badaniach skupiono się na ocenie synergetycznego wpływu ACP i kwasu nadoctowego (PAA) w zwalczaniu bakterii Salmonella enterica Typhimurium na surowym mięsie drobiowym. Próbki zaszczepiono Salmonella typhimurium, a następnie zastosowano różne metody obróbki składające się z samych ACP i PAA (100 i 200 ppm), jak również w połączeniu. Następujące natychmiast po sobie obróbki PAA i ACP (i odwrotnie) spowodowały istotne zmniejszenie Salmonella typhimurium, w zakresie od 4,7 do 5,3 log CFU/cm2, w porównaniu z obróbką samym PAA 100 lub 200 ppm, lub samym ACP, co skutkowało redukcją populacji Salmonella odpowiednio o 0,6, 1,3 i 2,3 CFU/cm2.
Obrazy z transmisyjnej mikroskopii elektronowej wskazywały, że obróbka skojarzona spowodowała zniszczenie komórek Salmonelli z widoczną deformacją komórkową i utratą integralności komórkowej [Chaplot i in., 2019].
Zimną plazmą generowaną pod ciśnieniem atmosferycznym można również utrwalać mięso wieprzowe. Schab poddany działaniu DBD z użyciem gazów wejściowych He i He+O2 stał się bardziej bezpieczny pod względem mikrobiologicznym, ponieważ populacja Escherichia coli została zmniejszona o 0,26 i 0,50 log przy 5 minutach i odpowiednio o 0,34 i 0,55 log po 10 minutach [Kim i in., 2013].
Choi i in. [2016] zaobserwowali skuteczną redukcję Escherichia coli i Listeria monocytogenes w polędwiczkach wieprzowych poddanych obróbce plazmowej również z wykorzystaniem reaktora z barierą dielektryczną DBD. Inaktywacja Escherichia coli na wieprzowinie występowała również w badaniach Moon i in. [2009].
Wyniki Song i in. [2009] wskazują, że redukcja Listeria monocytogenes w szynce plastrowanej nastąpiła po 120 s działania plazmy helowej przy 75, 100, 125, 150 W i wahała się od 0,25 do 1,73 log CFU/g. Yadav i in. [2019] zaobserwowali znaczące zmniejszenie Listeria innocua na powierzchni szynki po obróbce plazmą przez 180 sekund. Działanie zimnej plazmy pod ciśnieniem atmosferycznym spowodowało znaczną redukcję tej bakterii (od 0,8±0,4 do 1,6±0,5 log CFU/g) również w plastrowanej długo dojrzewającej wędlinie z mięsa wołowego [Rød i in., 2012]. Suszona wołowina była przedmiotem badań Göka i in. [2019]. Naukowcy zaszczepili próbki Staphylococcus aureus i Listeria monocytogenes, a następnie poddali je obróbce zimną plazmą atmosferyczną (CAP) przy użyciu tlenu (100%), argonu (100%) i dwóch mieszanin tlen/argon (25% O2 i 75% Ar oraz 50% O2 i 50% Ar) przez 180 i 300 sekund. Odnotowali zmniejszenie Staphylococcus aureus o 0,85 log CFU/cm2 i Listeria monocytogenes o 0,83 log CFU/cm2 (od poziomu wyjściowego odpowiednio 5,78 i 5,71 log CFU/cm2). Ustalili także, że liczba mezofilnych bakterii tlenowych została zmniejszona o 1,41 log CFU/cm2. Kim i in. [2011] zaobserwowali redukcję Listeria monocytogenes, Escherichia coli i Salmonella typhimurium na plastrach boczku. Gaz wejściowy, jakim był hel, zmniejszył liczbę tych bakterii o około 2 cykle logarytmiczne. Natomiast po obróbce mieszaniną gazową zawierającą hel z tlenem nastąpiła eliminacja mikroorganizmów o blisko 3 cykle logarytmiczne.
Han i in. [2016] przeanalizowali wpływ zimnej plazmy generowanej w różnych rodzajach gazu, różnych próbkach mięsnych oraz dla różnego typu bakterii w połączeniu z typową obróbką mięsa na bezpieczeństwo w stosunku do konsumenta. W przypadku obróbki przy użyciu powietrza, gdy mikroorganizmy zawieszono w roztworze buforowym PBS po 60 s Escherichia coli, Listeria monocytogenes i Staphylococcus aureus były niewykrywalne. Jednak w przypadku próbki plazmowej nadkażonego mięsa by utrzymać efekty antybakteryjny wymagane było dalsze przechowywanie w warunkach chłodniczych. Mięso stanowi doskonałą pożywkę dla mikroorganizmów i zawarte w nim związki odżywcze pełnią funkcje ochronne przed penetracją reaktywnych form tlenu do komórki bakteryjnej. 300 s obróbka plazmą w warunkach tlenowych pozwoliła na maksymalnie 1,5 log redukcję patogenów. W przypadku zastosowania powietrza i azotu w charakterze gazu substratowego efekt dekontaminacyjny był niższy.
Ulbin-Figlewicz i in. [2015] zbadali wpływ działania plazmy, gdzie gazem procesowym był hel na inaktywację zarówno czystych kultur bakteryjnych zaszczepionych na powierzchni podłoża agarowego, jak i mikrobioty powierzchniowej mięsa. Zimną plazmę generowali przez wyładowanie wysokonapięciowe pod niskim ciśnieniem (20 kPa) przez 2, 5 i 10 minut. Zmiany morfologiczne obserwowali za pomocą skaningowej mikroskopii elektronowej (SEM). Po 10-minutowej obróbce plazmą helową całkowita liczba mikroorganizmów, drożdży i pleśni oraz mikroorganizmów psychrotroficznych zmniejszyła się w zakresie 1,14–1,48 cykli logarytmicznych dla wieprzowiny i 0,98–2,09 cykli logarytmicznych dla wołowiny. Znaczące zmniejszenie o 2,00 log nastąpiło w przypadku Bacillus subtilis i Yersinia enterocolitica po 2 minutach traktowania plazmą. Podobne wyniki autorzy pracy uzyskali dla Staphylococcus aureus, Escherichia coli i Pseudomonas fluorescens po 5 i 10 minutach ekspozycji. SEM ujawniło rozerwanie i lizę komórek Escherichia coli po 10 minutach obróbki, co sugeruje działanie bakteriobójcze.
Mięso i produkty mięsne są ważnym źródłem infekcji i chorób wywoływanych przez bakterie. Rosnące wymagania konsumentów dotyczące jakości i bezpieczeństwa spożywanych produktów, stwarzają zapotrzebowanie na nowe techniki w sektorze przetwórstwa mięsa. Najprawdopodobniej nawet po zakończeniu kryzysu trend ten może się utrzymać ze względu na zwiększoną ostrożność społeczeństwa po obecnych doświadczeniach. Stąd też bardzo obiecującą technologią utrwalania mięsa wydaje się być nietermiczna metoda wykorzystująca zimną plazmę (Cold Atmospheric Plasma, CAP). Technika ta prowadzi do zmniejszania populacji drobnoustrojów na powierzchni świeżej i przetworzonej żywności. Różne reaktywne jej formy oddziałują na ściany i błony komórkowe mikroorganizmów, prowadząc do ich śmierci. Konieczne są jednak dalsze badania w celu określenia zakresu, w jakim CAP wpływa na właściwości chemiczne i odżywcze tego typu żywności (zawierającej duże ilości lipidów i witamin). Należy również udowodnić, że obróbka plazmą nie ma negatywnego wpływu na właściwości organoleptyczne produktów mięsnych. Ponadto w przyszłych pracach warto przeprowadzić ocenę ryzyka toksycznych pozostałości. Jednak skalowanie tej technologii pozostaje największym wyzwaniem do rozwiązania.

 

 

Literatura

Afshari, R., & Hosseini, H. (2014). Non-thermal plasma as a new food preservation method, its present and future prospect. J Paramed Sci, 5, 2008-78.
Alarcon-Rojo, A. D., Peña-González, E., García-Galicia, I., Carrillo-López, L., Huerta-Jiménez, M., Reyes-Villagrana, R., & Janacua-Vidales, H. (2018). Ultrasound application to improve meat quality. Descriptive Food Science, 153-172.
Alter, T., Gaull, F., Froeb, A., & Fehlhaber, K. (2005). Distribution of Campylobacter jejuni strains at different stages of a turkey slaughter line. Food Microbiology, 22(4), 345-351.
Chaplot, S., Yadav, B., Jeon, B., & Roopesh, M. S. (2019). Atmospheric cold plasma and peracetic acid–based hurdle intervention to reduce Salmonella on raw poultry meat. Journal of food protection, 82(5), 878-888.
Choi, S., Puligundla, P., & Mok, C. (2016). Corona discharge plasma jet for inactivation of Escherichia coli O157: H7 and Listeria monocytogenes on inoculated pork and its impact on meat quality attributes. Annals of Microbiology, 66(2), 685-694.
Dasan, B. G., Onal-Ulusoy, B., Pawlat, J., Diatczyk, J., Sen, Y., & Mutlu, M. (2017). A new and simple approach for decontamination of food contact surfaces with gliding arc discharge atmospheric non-thermal plasma. Food and Bioprocess Technology, 10(4), 650-661.
Dirks, B. P., Dobrynin, D., Fridman, G., Mukhin, Y., Fridman, A., & Quinlan, J. J. (2012). Treatment of raw poultry with nonthermal dielectric barrier discharge plasma to reduce Campylobacter jejuni and Salmonella enterica. Journal of food protection, 75(1), 22-28.
Gök, V., Aktop, S., Özkan, M., & Tomar, O. (2019). The effects of atmospheric cold plasma on inactivation of Listeria monocytogenes and Staphylococcus aureus and some quality characteristics of pastırma—A dry-cured beef product. Innovative Food Science & Emerging Technologies, 56, 102188.
Gorbunova, N. A. (2019). Low-temperature atmospheric-pressure plasma in microbial decontamination and meat technology. A Review. Theory and practice of meat processing, 4(1), 21-29.
Hać-Szymańczuk, E. (2012). Rozwój mikroflory psychrofilnej i psychrotrofowej w mięsie i produktach mięsnych. Gospodarka Mięsna, 4, 28-30.
Hać-Szymańczuk, E., & Mroczek, J. (2006). Zastosowanie techniki wysokich ciśnień w technologii żywności, a szczególnie w przetwórstwie mięsa. Med. Weter, 62(6), 637-640.
Han, L., Ziuzina, D., Heslin, C., Boehm, D., Patange, A., Sango, D. M., … & Bourke, P. (2016). Controlling microbial safety challenges of meat using high voltage atmospheric cold plasma. Frontiers in Microbiology, 7, 977.
Kim, B., Yun, H., Jung, S., Jung, Y., Jung, H., Choe, W., & Jo, C. (2011). Effect of atmospheric pressure plasma on inactivation of pathogens inoculated onto bacon using two different gas compositions. Food microbiology, 28(1), 9-13.
Kim, H. J., Yong, H. I., Park, S., Choe, W., & Jo, C. (2013). Effects of dielectric barrier discharge plasma on pathogen inactivation and the physicochemical and sensory characteristics of pork loin. Current Applied Physics, 13(7), 1420-1425.
Lee, H. J., Jung, H., Choe, W., Ham, J. S., Lee, J. H., & Jo, C. (2011). Inactivation of Listeria monocytogenes on agar and processed meat surfaces by atmospheric pressure plasma jets. Food microbiology, 28(8), 1468-1471.
Mandal, R., Singh, A., & Singh, A. P. (2018). Recent developments in cold plasma decontamination technology in the food industry. Trends in Food Science & Technology, 80, 93-103.
Moon, S. Y., Kim, D. B., Gweon, B., Choe, W., Song, H. P., & Jo, C. (2009). Feasibility study of the sterilization of pork and human skin surfaces by atmospheric pressure plasmas. Thin Solid Films, 517(14), 4272-4275.
Noriega, E., Shama, G., Laca, A., Díaz, M., & Kong, M. G. (2011). Cold atmospheric gas plasma disinfection of chicken meat and chicken skin contaminated with Listeria innocua. Food microbiology, 28(7), 1293-1300.
Pałkowska, A. (2013). Wpływ kontroli monitorowania warunków przechowywania i dostaw na optymalizację jakości mikrobiologicznej mięsa. Zeszyty Naukowe Akademii Morskiej w Gdyni, 80, 43-50.
Pawłat, J. (2013). Atmospheric pressure plasma jet for decontamination purposes. The European Physical Journal Applied Physics, 61(2), 24323.
Pawłat, J., Diatczyk, J., Gunaydin-Dasan, B., Onal-Ulusoy, B., & Mok, Y. S. (2017). Mini glide-arc plasma reactor for biological decontamination. EJMT, 1, 14.
Pawłat, J., Kwiatkowski, M., Terebun, P., Chudzik, B., & Gagoś, M. (2017, December). Candida albicans inactivation with DBD He/O 2 plasma jet. In 2017 International Conference on Electromagnetic Devices and Processes in Environment Protection with Seminar Applications of Superconductors (ELMECO & AoS) (pp. 1-4). IEEE.
Rød, S. K., Hansen, F., Leipold, F., & Knøchel, S. (2012). Cold atmospheric pressure plasma treatment of ready-to-eat meat: Inactivation of Listeria innocua and changes in product quality. Food microbiology, 30(1), 233-238.
Rudy, M., Kucharyk, S., Duma-Kocan, P., Stanisławczyk, R., & Gil, M. (2020). Unconventional Methods of Preserving Meat Products and Their Impact on Health and the Environment. Sustainability, 12(15), 5948.
Selwet, M., Galbas, M., Borkowski, A., Cłapa, T., Porzucek, F., & Auguścik-Lipka, M. (2016). Wpływ schładzania mięsa drobiowego na występowanie Campy lobacter coli. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego.
Singh, M., Rama, E. N., Kataria, J., Leone, C., & Thippareddi, H. (2020). Emerging Meat Processing Technologies for Microbiological Safety of Meat and Meat Products. Meat and Muscle Biology, 4(2).
Song, H. P., Kim, B., Choe, J. H., Jung, S., Moon, S. Y., Choe, W., & Jo, C. (2009). Evaluation of atmospheric pressure plasma to improve the safety of sliced cheese and ham inoculated by 3-strain cocktail Listeria monocytogenes. Food Microbiology, 26(4), 432-436.
Starek, A., Pawłat, J., Chudzik, B., Kwiatkowski, M., Terebun, P., Sagan, A., & Andrejko, D. (2019). Evaluation of selected microbial and physicochemical parameters of fresh tomato juice after cold atmospheric pressure plasma treatment during refrigerated storage. Scientific Reports, 9(1), 1-11.
Ulbin-Figlewicz, N., Jarmoluk, A., & Marycz, K. (2015). Antimicrobial activity of low-pressure plasma treatment against selected foodborne bacteria and meat microbiota. Annals of microbiology, 65(3), 1537-1546.
Weltmann, K. D., Fricke, K., Stieber, M., Brandenburg, R., von Woedtke, T., & Schnabel, U. (2012). New nonthermal atmospheric-pressure plasma sources for decontamination of human extremities. IEEE Transactions on Plasma Science, 40(11), 2963-2969.
Yadav, B., Spinelli, A. C., Govindan, B. N., Tsui, Y. Y., McMullen, L. M., & Roopesh, M. S. (2019). Cold plasma treatment of ready-to-eat ham: Influence of process conditions and storage on inactivation of Listeria innocua. Food Research International, 123, 276-285.
Zhuang, H., Rothrock Jr, M. J., Hiett, K. L., Lawrence, K. C., Gamble, G. R., Bowker, B. C., & Keener, K. M. (2019). In-package air cold plasma treatment of chicken breast meat: Treatment time effect. Journal of Food Quality, Article ID 1837351.